Yazıda sadece talihsiz, şüpheli, sivil hava aracı saldırılarına kronolojik olarak göz atmak istiyoruz. Başta CIA ve diğer istihbarat örgütleri olmak üzere çeşitli muhalif oluşumların, hatta zaman zaman iktidardaki gizil güçlerin düzenlediği suikast ve sabotajlarla meydana gelen hava aracı kazaları ayrı bir inceleme konusu olup bu yazıda yer almayacaktır. Öte yandan askeri yetkililerin yanlışlıkla (!) ateşledikleri füzelerin sayısındaki artış çok dikkat çekicidir.

Günümüzde savaşın, kritik veya problemli bölgelerin uzağında ve öznesi olmamak, insanları güvende kılmıyor. Modernitenin sunduğu olanaklara her an veya hiç beklenilmediği zamanlarda saldırılar olabiliyor. Sonuçta konunun dışındaki masumlar hayatlarını kaybetmektedirler.

Yazıda çok fazla hava aracı kazasının yanısıra epeyce spekülatif yorumlar olduğu için bazı hadiseleri atlamış olabiliriz. Eksiklik ve kusurlarımız için affınıza sığınır, keyifli okumalar dileriz…

                                      *******

*14 Haziran 1940: Fin Havayolları Kavela şirketine ait Junkers Ju-52 tipi yolcu uçağı Estonya’nın Tallinn kenti yakınlarında, Finlandiya körfezi üzerinde iki Sovyet uçağının saldırısı sonucu havada infilak ederek düşmüştü. Uçak Tallinn kentinden kalktıktan sonra Helsinki rotasında saldırıya uğramış ve uçaktakilerden kurtulan olmamıştı. Daha sonraki dedikodularda Sovyetler Birliği’nin ünlü Dışişleri Bakanı Molotov’un devam eden II.Dünya savaşında Nazi Almanyası’yla imzaladığı gizli paktın, uçaktaki ABD’li diplomatın Estonya’yı, Batı dünyasının -Müttefiklerin- yanına çekmek gibi etkileşimi engellemek için düşürüldüğü iddiaları (!) doğrulanamamıştı.

*30 Ocak 1942: Avustralya’nın Qantas şirketine ait Short Empire S-23 tipi amfibik yolcu uçağı, Doğu Timor adasının 24km≈13Nm açığında ve deniz üzerinde 400feet≈122m yükseklikten uçarken yedi tane Japon avcı uçağının saldırısına uğramıştı. Başlangıçta hızını arttırarak kaçmaya çalışan uçak, makinalı top atışlarının isabetiyle her iki motorunun alev alması sonucu çakılmış, uçakta bulunan 18 kişiden 13’ü ölmüştü.

*1 Haziran 1943: İngiliz B.O.A.C (günümüzün British Airways’in ilk zamanları) şirketinin 777 sefer sayılı DC-3 tipi yolcu uçağı, Portekiz (Lizbon)-İngiltere (Bristol) seferini uçarken Biskay körfezi üzerinde Alman Junkers Ju-88 tipi av-bombardıman uçağı tarafından makinalı top atışıyla düşürülmüştü. Rota, II. Dünya savaşında o sıralarda gittikçe şiddetlenen hava savaşlarının (dog fight) içinden, İspanya’nın kuzeyi ile Fransa’nın kuzey batı kıyısı geçiyordu. Uçak ise Hollanda’nın Alman işgali nedeniyle KLM’in anavatanından kaçırdıklarından bir tanesiydi. Uçakta bulunan 17 kişiden kurtulan olmamıştı. Kazadan sonra Nazilerin ünlü Propaganda Bakanı P. J. Goebbels, uçakta bulunan ünlü İngiliz aktör, yazar Leslie Howard’ın bir casus olduğu ve bu yüzden uçağın düşürüldüğü iddiasında bulunmuştu…

Cathay Pasific Douglas C-54A uçağı

*23 Temmuz 1954: Cathay Pasific havayolunun Douglas C-54A tipi yolcu uçağı (DC-4 tipinin askeri versiyonu) Bangkok-Hong Kong rotasındayken, Çin Halk Cumhuriyeti’ne ait iki adet Lavochkin La-7 tipi avcı uçağı tarafından Hainan adası sahili yakınlarında makinalı top ateşine maruz kalmıştı. Her bir saldırıda uçağın kontrolünün kaybı üzerine denize zorunlu iniş yapmışlardı. Yolcu ve ekip botlara çıkarak hayatta kalmaya çalışırken bu kez avcı uçakları onlara da ateş açmıştı. Uçaktaki 19 kişiden 10’u ölürken diğerleri de yaralı olarak kurtulmuşlardı.

*27 Temmuz 1955: Londra-Viyana-Tel Aviv seferini yapan EL-AL havayollarının 402 sefer sayılı Constellation tipi uçağı, Bulgaristan hava sahasında iki Mig-15 uçağı tarafından düşürülmüştü. Olumsuz hava koşulları nedeniyle kaçınma yapan uçak, Bulgaristan batı sınırına havayolunun dışından, değişik bir noktadan giriş yapmıştı. Önleme uçakları EL-AL uçağının önce burnunun ilerisine makinalı top ile uyarı atışı yapmışlardı. İsrail uçağı bunun üzerine Bulgaristan-Yunanistan sınırına yönelmiş ve önleme kurallarına (süratini düşürerek iniş takımı ve flapları çıkartmak) uymuştu. Takiben iniş takımları ve flaplarını toplayıp hızlıca Yunanistan sınırını geçmeye niyetlenince 18.000feet≈5.486m de avcı uçakları tekrar makinalı top ateşi açarak Yugoslavya-Yunanistan-Bulgaristan sınırına yakın bir yerde düşürmüştü. Uçaktaki 7 ekip ve 51 yolcudan kurtulan olmamıştı. Bulgaristan askeri pilotlarının ifadelerine göre mermi sağanağında yolcu uçağının önce sağ kanadı, ardından gövdesi ortadan parçalanmıştı. O yıllarda seyrüsefer yardımcısı olarak genelde NDB ler kullanılırken, kötü hava koşullarında hatalı değer gösterme durumu istenmeyen olaylara neden olabiliyordu.

*28 Ekim 1959: Camilo Cienfuegos, Kübalı politikacı, asker, aktivist olup, Florida’dan Küba’ya gece Cessna-310 tipi uçakla gece dönerken, kendisinden bir daha haber alınamamıştı. Kazadan bir hafta önce ordudaki görevinden istifa eden mektubu Castro’ya yollamıştı. Bazı senaryolara göre Küba Hava Kuvvetlerine ait avcı uçakları tarafından düşman sanılarak düşürülmüştü…

*18 Eylül 1961: BM Genel Sekreter yardımcısı ve İsveçli diplomat Dag Hammarskjöld ile toplam 15 kişi, Douglas DC-6B tipi uçağın Kuzey Rodezya’da düşmesiyle hayatlarını kaybetmişlerdi. Uçaktaki heyet, devam eden Belçika Kongosu krizine ateşkes ve barış görüşmeleri için görevlendirilmişti. Kaza sonrası üretilen komplo teorilerinin başında CIA, KGB, MI6 vb. diğer istihbarat organizasyonlarının düzenlediği sabotaj veya yerden açılan ateş sonucu uçağın düşürüldüğü şeklindeydi. 2015 yılında BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon yeniden kaza soruşturmasını başlatmıştı. Daha sonraları bir İngiliz pilotun şahit olduğu telsiz konuşmalarının değerlendirilmesiyle Katangese Hava Kuvvetlerine (KAT-Avikat gibi isimleri de vardır: Afrika’da tıpkı lejyoner askerler gibi çeşitli uluslardan havacıların oluşturduğu paralı hava kuvvetleri. Y.N.) ait bir uçak tarafından düşürüldüğü senaryosu en belirgin neden olarak gündemde yer almıştı. Yine kaza esnasında ormanda kamp yapan iki kişinin ifadesinde uçağın alçaktan ve üstlerinden geçerken arkasından küçük bir uçağı gördüklerini ve jet sesini duyduklarını, daha sonra patlama sesi ile alevlerin kızıllığını gördüklerini söylemişlerdi. Ancak bu ifadeler, ilgililerden gereken ilgiyi görmemişti…

*30 Haziran 1962: Sovyetler Birliğinin Aeroflot şirketinin 902 sefer sayılı Tupolev Tu-104A tipi yolcu uçağı, Krasnoyarsk-Voznesenka iç hat uçuşunu yaparken bir füzeyle düşürülmüştü. Uçakta bulunan 84 kişiden kurtulan olmazken, Rus yetkililer başlangıçta uçağın pilot hatasıyla düştüğünü iddia etmişlerdi. Ancak daha sonradan hava savunma eğitim sahasından yanlışlıkla ateşlenen bir füzeyle uçağın düşürüldüğü açıklaması gelmişti.

*19 Eylül 1965: Hindistan-Pakistan savaşı sürerken içinde Hindistan’ın Başbakan Yardımcısı Balwantrai Mehta’nın bulunduğu Beechcraft tipi genel havacılık uçağı, Pakistan Hava Kuvvetlerine ait Mig-15 tipi avcı uçağı tarafından düşürülmüştü. Sınıra yakın bölgede seyreden uçaktaki sekiz kişiden kurtulan olmamıştı. Pakistanlı pilot Qais Hüseyin, 2011 yılında Beechcraft pilotunun kızına yazdığı özür mektubunda radar kontrolörünün kendisine Hindistan uçağının keşif görevi yaptığını bildirdiğini ve yanlışlıkla sivil uçağa ateş açtığını söylemişti…

*21 Şubat 1973: Libyan Arab Airlines şirketine ait LN-114 tarife sayılı B-727 uçağı, Tripoli-Bingazi-Kahire seferi yaparken Mısır hava sahasına yaklaşırken kötü hava koşullarına girmişlerdi. Ayrıca uçakta devam eden “equipment failure” arızası nedeniyle rotalarından sapmışlar ve İsrail işgalindeki Sina Yarımadasının “yasak bölge” üzerinde uçmaya başlamışlardı. Bunun üzerine İsrail’in iki adet F-4E tipi avcı uçağı önce B-727 yi önlemiş, sonra ateş açarak düşürmüşlerdi. Yolcu uçağı yaklaşık rotadan 70nm≈112km sapmış ve Süveyş kanalını doğuya doğru kat etmişti. Yüksek irtifadaki şiddetli rüzgârlar, yerdeki kum fırtınası ve seyrüsefer cihazlarının arızası birleşince, pozisyonlarını yanlış değerlendiren Belçikalı kaptan, Kahire için alçalmaya başlamıştı. F-4E pilotları uçakla göz teması kurmaya çalışırken Libya uçağı tekrar batı istikametine doğru dönmeye başlayınca makinalı top ateşi açılmıştı. Saldırı sonucu hidrolik kaybı, kumanda arızası ve kanatta yapısal bozukluklar oluşmuştu. Bu koşullarda Sina çölüne zorunlu iniş yapan uçağın sağ iniş takımında patlama olmuştu. Kazadan 104 yolcu ve 9 kişilik ekipten sadece beş kişi (co-pilot dâhil) kurtulmuştu. Olaydan sonra Libya ve İsrail hükümetleri karşılıklı birbirlerini suçlamışlardı. BM ise İsrail’e hiçbir ikaz vb. davranışta bulunmamıştı. ICAO’ ya üye 30 devlet bu konudaki suskunluklarıyla (sansüre) onay vermişlerdi. Dönemin İsrail’in savunma bakanı Moşe Dayan, daha sonra hatalı bir karar olduğunu ve kaza (!) kurbanlarının ailelerine tazminat ödeneceğini açıklamıştı.

*20 Nisan 1978: Kore Havayolların 902 sefer sayılı B-707 tipi uçağı Paris-Anchorage-Seul seferini yaparken Sovyetler Birliğinin avcı uçakları tarafından Finlandiya-Murmansk sınırında önlenip zorunlu inişe yönlendirilmişti. Karlı araziye iniş yaparken kırılan uçakta bulunan 109 kişiden ikisi ölmüştü. Daha sonra geriye kalan yolcu ve ekip üyeleri önce tutuklanmış, ardından serbest bırakılmıştı. Rusların iddiasına göre uçak hava yolunun dışında uçtuğu için önlenerek inişe zorlanırken, Koreli pilotlar yanlış anlayıp araziye iniş yapmışlardı…

KAL-902 zorunlu inişten sonra

*3 Eylül 1978: Air Rhodesia’nın 825 sefer sayılı Vickiers Viscount tipi yolcu uçağı, sürmekte olan Rodezya-Zimbabwe Bush War çatışmasında ZIPRA (Zimbabwe People’s Revolutinary Army) militanlarınca SA-7 tipi roket atışıyla vurulmuştu. Salisbury meydanından kalkıştan hemen sonra vurulunca pilotlar zorunlu iniş yapmış, uçaktaki 56 kişiden 18 i kurtulmasına rağmen militanlar bu kez yerde, 10 kişiyi daha makineli tüfekle öldürmüşlerdi.

*12 Şubat 1979: Air Rhodesia’nın 827 sefer sayılı Vickiers Viscount tipi yolcu uçağı, tıpkı beş ay önce 825 uçuş sayılı uçak gibi yine ZIPRA militanlarının ateşlediği SA-7 füzesiyle, kalkıştan sonra vurulmuştu. Bu kez yere çarpan uçaktaki 59 kişiden kurtulan olmamıştı.

Air Rhodesia Vickiers Viscount uçağı

Devam edecek...