- Kalp veya şeker hastası bir insan ya da hamile bir bayan oruç tutarsa sağlığı nasıl etkilenir?      

- Müsabakaya çıkacak bir sporcu, sınava hazırlanan bir öğrenci, öğretmen, hakim, komutan veya bir devlet adamının oruç tutması doğru mudur?

- Pilot, şoför, doktor gibi kritik işler yapan meslek erbabında oruç nedeniyle kaza yapma riski artmakta mıdır?

Dinimiz zaten hastalıklı durumlar için oruç muafiyeti getirmekte; çalışmanın da bir çeşit ibadet olduğunu kabul ederek, zımnen kritik işler yapan kişileri mazur görmektedir. Önce, oruca bağlı sağlık sorunlarının değerlendirildiği çeşitli çalışmadan elde edilen bilgileri gözden geçirelim:

1.     İngiltere’de Aberdeen Üniversitesi ile Kuveyt Üniversitesi Tıp Fakültesi uzmanlarının ortaklaşa çalışmasında, Ramazan ayı boyunca oruç tutan kişilerde metabolik değişimlerin olduğu, ama bunların yaşamı tehdit eder boyutta olmadığı belirlenmiştir. Sağlıklı kişilerde vücudun susuz kalmasına ait önemli bir tıbbi sorun görülmemiş; ancak iritabilite, uykusuzluk, halsizlik ve başağrısı şikâyetleri oruç süresince artmıştır. Oruçlu kişilerin başağrılarının yüzde14’ü migren, yüzde 67’si gerilim tipidir (1).

2.     Oruç tutan bir hamile bayanın sıvı alımındaki kısıtlamanın bebeğin gelişimine etkisi olumsuzdur.

3.     Akşam saatlerindeki hipoglisemi nedeniyle mizaç değişimi olmakta; diyabetiklerde buna metabolik bozukluklar da eklendiği için şeker hastalarının oruç tutması uygun görülmemektedir.

4.     Peptik ülseri olanlarda Türkiye’de yapılan bir çalışmada, Ramazan süresince komplikasyonların arttığı belirlenmiştir (10).

5.     Epileptik hastaların, nöbet olasılığı arttığı için oruç tutması sakıncalıdır.

6.     Lityum tedavisi altındaki manik-depresif hastaların yüzde 45’inde Ramazan ayında alevlenme olmuştur (5).

7.     Akut koroner kalp hastalarında ve böbrek taşı olgularında orucun önemli bir olumsuz etkisi görülmemiştir.

8.     Orucun uzun yaşamaya katkısı olduğu öne sürülmüştür (4).

9.     İngiltere’deki acil servislere baş vuran müslümanlarda, Ramazan ayında zihinsel işlevlerde azalma gözlenmiştir. Bunun nedenlerinden bazıları, uyku-uyanıklık düzeni bozulması, tiryakilerin sigara ve kafein gibi uyarıcıları alamamasıdır (1,5).

Oruç ve Kazalar

Ramazan orucunda kronobiyolojik (uyku-uyanıklık ritmini ait) değişimler trafik kazalarını arttırmada rol oynar. İftara yakın saatlerde insanların daha aceleci, sinirli, dikkatsiz ve karamsar olmalarına bağlı olarak trafik kazalarının arttığı yönünde İslam ülkelerinden gelen raporlar vardır (5). Suudi Arabistan’da Cidde Trafik Müdürü, Ramazan’da özellikle iftar öncesi saatlerde yollarda kaos yaşandığını, trafik kazalarının yüzde 20 arttığını söylemektedir (2). Birleşik Arap Emirlikleri’nin Al-Ain şehrinde Ramazan ayında trafik kazalarında artış olduğu rapor edilmiştir (1). Oruçlu kişilerde yorgunluk ve zihinsel bozulmalar saptanmış, bu da artan kazaların nedeni olarak görülmüştür (3). Türkiye’de 1984-2004 arasındaki 20 yılda yapılan trafik kazalarının Ramazan ayında gerçekleşenlerin oranında yüzde 10 düzeyinde bir artış olduğu anlaşılmıştır. Kaza artışı orucun ikinci haftasında belirginleşmektedir (4). Yemen’de 2007 yılı ramazan ayının ilk haftasında trafik kazalarında artış olduğu; Sana şehrinde bir haftada 97 kazada 7 ölü ve 66 yaralı kaydedildiği Trafik Ofisi Müdürü tarafından açıklanmıştır (6).

FAA tarafından yaptırılan bir araştırmada, günün ilerleyen saatlerinde oruçlu sivil havacılık pilotlarının yorgunluklarında (normal yemek yiyen gruba göre) artış olduğu, ancak daha sonraki günlerde adaptasyon sağlandığı ve iki grubun eşitlendiği anlaşılmıştır (7). Kişisel farklılıkların olabileceği de dikkate alınmak koşuluyla bu durum, manevi doyumların motivasyonu ile açıklanabilir. Yani açlık algısının bastırılması ve yüceltilmesi, kişinin bir olumsuzluk hissetmemesini sağlayabilir. İleri aşamalarda ise iki olasılık söz konusudur; ya yeni duruma uyum sağlanacak veya telafi (kompansasyon) mekanizmasının iflası ile ‘tükenmişlik sendromu’ yaşanacaktır.

Askeri pilotlarda oruç, fizik performansı ve ortostatik toleransı azaltarak G kuvvetlerine direnci düşürmektedir (8). Zorlu fiziksel streslere maruz kalan askeri pilotların oruç tutması kesinlikle yasaklanır. Fas’da Ulaştırma Bakanı Karim Ghellab, sivil pilotların oruç tutmamaları gerektiğini, orucun pilot performansını olumsuz biçimde etkilediğinin bilimsel çalışmalarla desteklendiğini; taşıdıkları yolcuların yaşam sorumluluklarının onların omuzlarında olduğunu, (tutucu İslami grupların baskılarına rağmen) cesaretle söylemiştir (9).

Ramazan ayındaki oruç kazalarına ait 2 anektod şöyledir: Hatırlanacağı üzere Cumhurbaşkanımız Abdullah Gül, 2007 yılında Siirt’de bir konuşması sırasında dalgınlıkla su içmişti. Eski TBMM Başkanı Bülent Arınç da 2008 Ramazanında Turgutlu’da bir çiftçiye celâllenmiş, sonradan bunun orucun etkisiyle olduğunu söyleyerek dolaylı bir özür dilemişti. Bu insani yanlış tutumlar, yaşamsal boyutta kazalara dönüşmedikçe mazur görülebilir. Ancak ilâhiyat profesörü Zekeriya Beyaz’ın da teyid ettiği gibi, devlet adamları ve doktorlar da dahil kritik işler yapan insanların oruç tutmaları sakıncalıdır.

Havacılıkta kimsenin kendilerini ve yaşam sorumluluğunu taşıdığı masum insanları kişisel bir ibadet gerekçesiyle riske atmaya hakkı yoktur. Uçuş güvenliği bilinci yüksek olan pilotların, uçak bakımından sorumlu teknik personelin ve hava trafiğini yönetirken çok uyanık olmaları gereken kule görevlilerinin gizliden gizliye oruç tuttuklarına inanmak istemiyoruz.

Kaynaklar

1.     Leiper JB, Molla AM, Molla AM. Effects on health of fluid restriction during fasting in Ramadan. European Journal of Clinical Nutrition (2003) 57, Suppl 2, S30–S38.

3.     Langford EJ, Ihaque MA, Fothergill J, Touquet R. The effect of the fast of Ramadan on accident and emergency attendances. Journal of the Royal Society of Medicine Vol 87 Sept 1994: 517-18

4.     Tolon M, Chernoff H. The effect of fasting during Ramadan on automobile accidents in Turkey. Chance Magazine, Spring 2007, Vol. 20. No.2  p10

5.     Roky R, Houti I, Moussamih S, et al. Physiological and chronobiological changes during Ramadan intermittent fasting. Annals of Nutrition and Metabolism Vol.48 No.4 2004