İspanya İç savaşı, Cumhuriyete karşı, hükümet darbesini haklı kılmak için yapılan savaş ve kan gölüydü. Mücadelenin asıl tarafları ise (yabancı katılımcılar dışında) savunulan demokrasiyle ona saldıran askeri darbeciler, milis kuvvetler ve askerler, halkoyuyla seçilmiş hükümetle, gücünü tanrıdan (!) aldığını iddia eden kilise idi!

28 Mart 1939’da Falanjistler, 700 bin ölü, iki milyondan fazla yaralı, üç milyondan fazla maddeten yıkılmış insan, harabeye dönmüş 183 kent, sayısı belirsiz mahkûm, bir milyondan fazla sürgün ve hesaplanamayacak derecede maddi bir zararla ülkeye egemen oldular... Franco 1975 yılındaki ölümüne kadar sürecek, diktatörlük yönetimini hemen kurdu.

Franco iç savaşın bittiğini “Barış gelmedi, zafer geldi” sözleriyle ifade edince, Falanjistlerin zaferini (!) izleyen haftalarda 100 bin kişi kurşuna dizilmiş, iki milyon kişi de uzun yıllar yatmak üzere hemen hapishaneleri doldurmuştu... Daha sonraları Cumhuriyetçi Cephe mahkûmları, tüm inşaat işlerinde sıfır maliyetli işçi olarak her gün en az on iki saat çalışıp, tükenerek öldüler!.. Aslında kayıplara, II. Dünya Savaşından sonra geri dönen-dönmeyen sürgünler yukarıdaki sayıya ilave edilmemiştir.

Ülke o kadar büyük yıkıma uğramıştı ki, bir örnek olarak söylenebilirse; 1956 yılında İspanyol topraklarındaki üç Amerikan üssünün bir günde harcadıkları toplam yakıt miktarının -İspanya’nın tüm demiryollarını kullanarak- bir ayda taşınması mümkün değildi!

Katılan yabancı ülkeler içinde, deneyim bakımından en kazançlı ülke Almanya oldu. Aslında Almanların II. Dünya savaşında öldüreceklerinin provası burada tamamlanmıştı; örneğin savaş süresince tek kanatlı avcı ve süratli bombardıman uçaklarının karşısında çift kanatlı (bi-plane) avcı uçaklarının çaresizliği ortaya çıkmış, Alman Genelkurmayına teknolojik gelişme avantajlarını daha iyi vurgulamıştı. Başlangıçta hava bombardımanın cephedeki deneyimsiz askerlerin moralini, hatta savaşma dengesini bozduğu kanısı komutanlarda uyanmıştı. Ama başarısız bombardımanlar düşünülenin aksine acemi askerleri pişirirken, onları dehşete düşürme gücünü de yok ediyordu.

İtalyanlar bu savaşta özkaynaklarından çok ciddi kayıplar verdi. Ancak iç savaşa katılmakla Mussolini’nin İtalya’da -özellikle Katolik Kilisesi'yle ilişkisi açısından- popülaritesi çok arttı. Bu arada Amerikalıların Lincoln taburunda ilk kez Amerikalı siyah ve beyaz gönüllüler birlikte savaştılar. Rusya kendi ideolojisini (Stanilist dayatmaları) İspanyol solu içinde egemen kılarken, hazinesini de güçlendirdi. İngiliz ve Fransız siyasetçileri yaklaşan II. Dünya savaşının varlığını anlamak istemediler... Her zaman olduğu gibi silah tüccarları bu savaştan çok kârlı çıktılar!

Savaşın bitiminden sonra Cumhuriyetçiler’in uluslararası filosunun tutuklu pilotların serbest bırakılmasında Kızıl Haç örgütü çok ciddi problemlerle karşılaşmıştı. Genellikle Falanjist cephenin tutuklu uçucu sayısı, Cumhuriyetçiler’in dört katıdır. Bu yüzden tüm Alman, İtalyan ve İspanyol tutuklu uçucuları serbest kalıncaya kadar, Cumhuriyetçi cephe uçucularının tutukluluk hali devam etti...

Ayrıca savaştan sonra sol görüşlü ailelerin çocukları, onların ellerinden alınarak ya Franco yanlısı çiftçilerin yanına ucuz işçi, ya da yetimhanelere gönderildi. Bu çocukların sayısının 30 bin civarında olduğu tahmin edilmektedir.

İspanya İç savaşını incelerken Opus Dei (Tanrının Eseri) isimli, Katolikliği yaymak için 1928 yılında Madridli bir papaz tarafından kurulmuş gönüllülük esasına dayalı (?) dini organizasyonunun etkilerinden bahsetmemiz gerekiyor: Başlangıçta Katolik dinine sıkı sıkı bağlı gençlik (mürit) yetiştirmeye çalıştı. Ardından müritlerin devlette kilit noktalara yerleşme aşaması geldi. Opus Dei cemaati devletten destekli büyürken, her zaman komünistlerle mücadele en büyük hedeflerinden biri haline geldi... Kuruluşundan kısa bir süre sonra para-politika-güç odaklı cemaat tipi hüviyete bürününce, halk arasındaki adı Holy-Mafia (Kutsal Mafia) olmuştu. İç savaş boyunca ve sonrası, Franco’ya birçok konuda yardım etmiştir... Örneğin savaş sonrası kurulan Franco hükümetinin sekiz bakanı Opus Dei tarikatına üye idi... İç savaştan sonraki süreçte önce Hitler'e II. Dünya savaşı boyunca, ardından Soğuk Savaş döneminde tüm dünyada faşist yönetimleri desteklemişti. Bunu sağlamak için zaman içinde 475 üniversite-yüksekokul, 200 kolej, 604 dergi ve gazete, 52 radyo ve TV kanalına sahip olmuştu. Opus Dei özellikle Orta ve Güney Amerika'da solcu parti veya iktidarları, CIA işbirliğinde yıkmak için büyük çabalar sarf etmişti. ABD, Franco rejimini tanıdıktan sekiz yıl sonra, Opus Dei tarikatı Franco' ya bir mektup yazarak artık kendisini desteklemeyeceğini belirterek, kamuoyunun vicdanında kendini aklamaya çalışmıştı!..

İç Savaştan sonra İspanya’da ilkokullar için yayımlanan tarih ansiklopedilerinde (1965) halkın kendi iradesi ile Franco’nun yönetime geldiği ve onun da İspanya’ya cumhuriyeti getirdiğini, aslında iş savaşın hiç olmadığı anlatılmıştı! Ayrıca Franco ve yardımcıları, yerel festivaller ve bayramlarda bu konuyu çok ciddi propaganda boyutlarında işlemeye çaba sarf ederlerdi.

Ayrıca İspanya İç Savaşı süresince Türk Dışişleri, bir yandan İspanya Cumhuriyet Hükümeti ile resmi ilişkilerini sürdürmüş, diğer yandan general Franco yönetimiyle de bir iletişim kanalı kurarak dengeli, uzak bir ilişkiyi sürdürmüştü... Öte yandan Almanya'da yaşayan Ekrem König isimli Türk silah tüccarı, Milli Savunma Bakanlığına uçak satın alıyormuş gibi göstererek, İspanya iç savaşında Batılı ülkelerin Franko’nun Falanjist yönetimine uyguladığı silah ambargosunu delmeye çalışmıştı. Falanjistler adına Amerika ve Kanada'dan 50 adet uçak satın almak için bu uçakları Türk Hükümeti sipariş ediyormuş gibi göstermiş, uçakları Cadiz kentine göndertmişti. Bu iş için Türk Dışişleri Bakanlığından bir suç ortağı da edinmişti. Ancak Amerikan firması son parti uçağı doğrudan İstanbul’a yollayınca skandal ortaya çıkmıştı. Bu olay 1939 yılında Türk basınına yansıdığında, aslında alışverişin bir yıl önce gerçekleştiği, ancak T.C. Hükümetinin bunu gizlediği de ortaya çıkmıştı. Skandal kamuoyuna yansıyınca önce Milli Savunma bakanı Kâzım Özalp, ardından da hükümet istifa etmişti. Çünkü bu işlemler için Dışişleri ve Savunma Bakanlıklarında belge, mühür ve imzaların taklitleri yapılarak bürokratik işlemler yürütülmüştü.

Yazımızı Roger Scruton'un sorusuyla bitirelim: “Savaş yaraları adaletle değil, son kertedeki ahlaki kaynak olan merhametle sarılır. Peki, ama İspanyollar birbirlerini affettiler mi?”

Eski düşmanlarca katledilen Andulisia’nın alçak gönüllü çiftçileri, Asturias’daki ölü madenciler, doğramacılar, duvarcılar, köyde ve kentte çalışan ücretli işçiler, katledilen binlerce kadın ve kesilen çocuklardan her biri gibi bu atılgan gölgelerin her biri, önünüzde görünmeye hak kazandı. Bu müthiş gölgelerin anılarımızda isimleri vardır, ateşin ve sadakatin isimleri, alışılagelmiş gibi eski ve soylu saf isimler, “tuz” ve “su” gibi isimler. Tıpkı tuz ve su gibi onlar da toprakla, toprağın sonsuz ismiyle yeniden bir bütün oldular. PABLO NERUDA

NOTLAR:

*İspanya İç Savaşına Gönüllü Katılanların Mensup Olduğu Uluslar:

Meksika, Amerika, Kanada, Küba, Porto Riko, Şili, Arjantin, Bolivya, Venezuela, İrlanda, İngiltere, Fransa, Belçika, Almanya, Avusturya, İtalya, Portekiz, Polonya, Ukrayna, Estonya, Rusya, Macaristan, Hollanda, İsveç, Danimarka, Norveç, Finlandiya, İsviçre, Slovakya, Yugoslavya, Arnavutluk, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Kıbrıs, Türkiye (Türklerden katılan sayısı az olduğu için Yugoslavya Taburu içinde yer aldıkları sanılmaktadır.)

Suriye, Filistin Yahudileri, İran, Çin, Moğolistan, Hindistan, Japonya, Endonezya, Avustralya, Yeni Zelanda, Cezayir, Libya, Fas, İspanya Gine’si, Güney Afrika ve çeşitli ülkelerden Museviler.

*Cumhuriyetçiler ile Falanjistleri Destekleyen Ünlüler:

A) Cumhuriyetçi Cephe:

André Malraux (Yazar, gazeteci siyasetçi, Fransız)

George Orwell (Yazar, gazeteci, Fransız)

Josip Broz Tito (Siyasetçi, Yugoslav)

Palmiro Togliatti (Siyasetçi, İtalyan)

Federico Garcia Lorca (Şair, ressam, bestekâr, oyun yazarı, İspanyol)

Pablo Picasso (Ressam, heykeltıraş, İspanyol)

Ernest Hemingway (Gazeteci, yazar, Amerikalı)

John Cornford (Şair, Amerikalı)

İlya Ehrenburg (Şair, yazar, gazeteci, Rus)

Willy Brandt (Gazeteci, siyasetçi, Alman) 

Kim Philby (Siyasetçi, çift taraflı ajan, İngiliz)

Andrés Nin (Sendikacı, siyasetçi, İspanyol)

Norman Bethune (Doktor, Kanadalı)

Emma Goldman (Siyasetçi, yazar, Lituanya)

Laurie Lee (Yazar, İngiliz)

Wyston Hugh Auden (Yazar-şair, İngiliz-Amerikalı)

Robert Capra (Fotoğrafçı, Macar)

Conlon Nancarrow (Müzisyen, Meksika)

James Robertson Justice (Oyuncu, İngiliz)

Georges Bernanos (Yazar, gazeteci, Fransız)

Mehmet İsmail Şehu (Politikacı, Arnavutluk)

B) Falanjistler:

Salvador Dali (Ressam, film yapımcısı, İspanyol)

Miguel de Unamuno (Yazar, İspanyol)

Miguel Delibes Setien (Yazar-gazeteci, İspanyol)

Ramon Pérez de Ayola (Yazar–elçi, İspanyol)

Ramon Serrano Suner (Politikacı, radyocu, İspanyol)

Roy Campbell (Şair, Güney Afrika)

Evely Waugh (Yazar, İngiliz)

Carl Schmitt (Filozof, Alman)

Paul Claudel (Şair-diplomat, Fransız)

Robert Brasillach (Yazar-gazeteci, Fransız)

Hilaire Belloc (Yazar-tarihçi, Fransız-İngiliz)

Ezra Pound (Şair, Amerikalı)

Gertrude Stein (Şair, Amerikalı)

Wyndam Lewis (Ressam, İngiliz)

Eoin O’Duffy (Politikacı, aktivist-IRA şefi, İrlanda)

Arthur Koestler (Yazar, Macar asıllı Yahudi, sonradan İngiliz vatandaşı olma)

*Savaşa Katılan Uçak Tipleri ve Üreticisi Ülkeler:

Polonya:  PWS-10, RWD-13

İtalya:  Caproni CA. 100 (biplane), Fiat Cr-32, Fiat Cr-20, Fiat G-50, Savoia-Marchetti S.M 62,  Savoia-Marchetti S.M 79, Savoia-Marchetti S.M 81, Caproni Ca-310, Breda B-65, Cont Z-50 (Gabbiano), Macchi M-41, Macchi M-18, Meridionali Ro 37, Meridionali Ro 41, Cant Z501, Cant Z-506

Rusya:  I-15 Chato, I-16 Rata, R-Z Rasante, SB-102 Katiuska, R-5 Natasha, Ca-108, Ca-12

İngiltere:  De-Havilland D.H.-82, De-Havilland D.H.- 87B, De-Havilland D.H.-89-A, De-Havilland D.H.-90 Dragonfly,  De-Havilland Dragon Rapide Spartan Zeus (sportif uçak), Vickers Vildebeest, Avro 626, Avro 643, Monospar ST-4, Monospar ST-12, Martinsyde F-4, Airspeed Envoy 6, Bristol Bulldog

Hollanda:  Fokker C-X, Fokker FXVIII, Fokker FXII, Fokker D-21, Koolhoven Fk-51

Çekoslovakya:  Aero 101, Letov S231, Avia51

A.B.D.:  Fairchild 91, Lockheed Vultee V-1A, Lockheed 10 Electra,  Lockheed Orion, Douglas DC-2, Fleetsteer 17, Seversky P-35, Northop Delta, Northop Gamma, Spartan 7W, M3 Falcon 6 (sportif uçak), Monocoupe 90A (Sportif uçak), Bellanca CH-28-70, Bellenca CH-300, Boeing 281 veya askeri kodu P-26, Beechcraft Staggerwing, Consolidated Fleetster 20A, Grumman Delfin, Stinson Reliant

İspanya: Potez-54, Pablo-I, Hispano-Suiza E-30, Hispano-Suiza E-34, Gil-Pazo GP-1, Alman Lisansıyla üretilenler: Arado Ar-68E, Arado Ar-66C, Arado Ar-95W

İsveç:  Saab-10

Fransa: Caudron C-59, Caudron Ailon C-600, Caudron C-272, Breguet 470T Vulgur, Breguet Br.19, Bloch MB-210, Hanriot H-182, Romano R-82, De Woitine D-510, De Woitine D-371, De Woitine D-373, Nieuport Ni-52, Farman F-190, Farman F-402, Latecoére 288, Gourdou-Lesserurre GL-633, Loire 46, Latecoére 28, Morane Soulnier Ms-60, Ms-140, Ms-236

Almanya: Gotha Go-145, Henschel Hs-123A, Henschel Hs-126A,Fieseler Fi156A, Klemm KI32, Fockewulf 56, Dornier Do-17 E/F/P, Heinkel He-45, Heinkel He-46C, Heinkel He-50G, Heinkel He-51B, Heinkel He-59B, Heinkel He-60E, Heinkel He-70 E/F,  Heinkel He-111B/E, Heinkel He-112- V8, Junkers Ju-W34hi, Junkers Ju-52/3mW, Junkers Ju-86D, Junkers Ju-87A/B (Stuka), Junkers Ju-88, Messerchmitt Bf 108B(Taiufun), Messerchmitt Bf 109B/C/D/E/V, Arado AR66C, Arado AR68E, Arado AR76, Arado AR95W, Bucker B-131, B-133, Fiesler Fi-156

İç Savaşta En Başarılı (düşürdükleri uçak sayısına göre) Avcı Pilotları:

Jochaim Garcia Morat: İspanya-Falanjist 40 uçak

Mario Bonzano: İtalya-Falanjist 15 uçak

Wernre Mölders: Almanya-Falanjist 15 uçak

Andrés Garcia de la Calle: İspanya-Cumhuriyetçi 11 uçak

Abel Guides: Fransa-Cumhuriyetçi 11 uçak

Bosco Petrovic: Yugoslavya-Cumhuriyetçi 7 uçak

Anatol Serov: Rusya- Cumhuriyetçi 16 uçak

Frank Tinker: ABD-Cumhuriyetçi 8 uçak

Goronov (Sachar Sachayinov): Bulgaristan-Cumhuriyetçi 22 uçak (Doğrulanamamış bilgi. O.G.B)

*İç Savaşta Cephelerin İçindeki Örgütler:

A-Cumhuriyetçi Cephe:

P.S.O.E: İspanya Sosyalist İşçi Partisi (Partido Socialista Obrera Espanol)

P.C.E: İspanya Komünist Partisi (Partido Comunista de Espanol)

P.O.U.M: Birleşik Marksist İşçi Partisi (Partido Obrero de Unificacion Marxista) [Katalan ve Troçkist, anti-Stalinist Marksist ]

P.S.U.C: Katalonya Birleşik Sosyalist Partisi (Partido Socialista Unifica do de Catulana)

U.G.T: Genel İşçi Sendikası (Union General de Trabajadores)

C.N.T: Ulusal İşçi (emek) Konfederasyonu (Confederacion Nacional de Trabajadores)

F.A.I: İspanya Anarşist Federasyonu (Federacion Anarquista İberica)

C.G.T: Anarko-sendikacı İşçiler Konfederasyonu (Anarcho-Syndicalist Confederation General del Trabajo)

P.G: Galiçya Partisi (Partido Galeguista)

E.P: Katalan Milliyetçileri Partisi (Partido Esquerra)

E.R.C: Katalonya Solcu Cumhuriyetçileri ( Esquerra de Catalunya)

E.G: Bask Ordusu (Esko Gudarostea-Basque Army) [Bugünkü ETA’nın ana çıkış kaynağı.]

U.R: Cumhuriyetçi Sendika Partisi ( Republican Union Party)

J.C.I: İspanya Komünist Gençliği (Jeventudes Comunista Unificados)

J.S.U: Birleşik Sosyalist Gençlik (Jeventudes Socialistas Unificados)

I.R: Solcu Cumhuriyetçiler Partisi (Republican Left Party)

P.N.V: Bask Ulusal Partisi ( Partido Nacionalista Vasco)

A.N.V: Bask Ulusal Hareketi (Accion Nacionalista Vasco)

S.T.D: Bask İşçileri Dayanışması (Solidaridad de Trabajadores Vascos)

A.C: Asturias Komünü (Asturias Commune)

S.R.I: Uluslararası Kızıl Yardım Organizasyonu (Soccoro Rojo Internacional)

I.L.P: Bağımsız İşçi Partisi (Independent Labour Party- İngiltere)

I.W.A-A.I.T: Uluslararası Emekçiler Birliği (Asociacion Internacional de los Trabajadores – International Workers Association)

Comintern: III. Enternasyonal (komünist) Organizasyonu

B.I: Uluslararası Tugay (Brigades Internacionales) [Çok çeşitli bataryalardan kurulmuştur: Abraham   Lincoln Bataryası: ABD gönüllülerinin oluşturduğu        en büyük grup. George Washington Bataryası: II. ABD bataryası olup sonradan Abraham Lincoln      Bataryası ile birleşmiştir. Mackenzie-Papineau Bataryası: Kanada gönüllülerinin çoğunlukta olduğu örgüt. British Bataryası: İngiliz, İrlanda, Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika gönüllülerinin oluşturduğu batarya. Dabrowski Bataryası: Polonya gönüllülerinden (yaklaşık 4.500 kişi) oluşan batarya. Garibaldi Bataryası: İtalyan ve Arnavutluk komünist gönüllülerinden oluşan örgüt. Thalmann Bataryası: Alman, İsveç, İsviçre, Avusturya komünist gönüllülerinden oluşmuştur. Dimitri Bataryası: Bulgaristan, Macar, Yugoslav, Yunanistan gönüllülerinden oluşmuştur. Palafax Bataryası: Yugoslav, Polonya, Macar, Çekoslovak, Fransız, Musevi gönüllülerince kurulmuştur. Rakasi Bataryası: Macar, Ukrayna, Çekoslovak, Polonya, Moğol, Çin ve Filistin Yahudilerinden oluşmuştur. Veinte Bataryası: ABD, İngiliz, Yugoslav, İtalya, Bulgaristan uyruklarından oluşmuştur. Paris Komünü Bataryası: Fransız ve Belçikalılarca kurulmuştur. Marsilya Bataryası: Fransızlardan oluşmuştur.]

B-Milliyetçi (Falanjist) Cephe:

Falange: İspanyol Ulusal Sendika Örgütleri Meclisi [Milliyetçi-faşist oluşum](Falange Espanola de Los Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista)

C.E.D.A: İspanyol Otonom Hakları Konfederasyonu ( Sağ Partilerin ortak platformu, Confederacion Espanol de Derechas Autonomas)

Carlistler: Katolik, Kralcı ve Fransa’daki Bourbon kraliyet soyunun devamını isteyenler.

Alfonsist:  İspanyol monarşistleri (Spanish Monarchism)

E.A – C.E.M: Afrika ve/veya Fas Ordusu (Ejército de Africa /Cuerpo de Ejército Marroqui)

U.M.E:  İspanyol Askeri Birliği (Union Militar Espanola)

S.F. L: İspanya Yabancı Lejyonerleri (Spanish Foreign Legion) [Bu grubun içinde değişik ülkelerden çeşitli gruplar yer almıştır: İrlanda’dan Irish Brigade/Blue Shirts (mavi gömlekliler) 700kişi, Fransa’dan Jeanne D’Arc 500kişi, Portekiz’den Viriatos 8.000 kişi, Romanya’dan Iron Guard (demir muhafızlar). Ayrıca Brezilya, İspanya Gine’si, Norveç, Finlandiya, Belçika, Avusturya, İngiltere, Yunanistan, sürgündeki Beyaz Ruslar ve Türkler.]

J.O.N.S: 1939-1975 yılları arasında İspanya’da iktidarda kalan Franco’nun milliyetçi-faşist partisi (Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista)

*İç Savaşla ilgili çekilen filmler, yönetmenleri ile yapım yılları:

-Espańa 1936/ Jean-Paul le Chanois/1937

-Spain in Flames/Helen Von Dangen/1937

-The Spanish Earth/Joris Ivens/1937

-Arise, My Love /Mitchell Leisen/ 1940

-The Siege of Alcazar/Augusto Genina/1940

- Roza /Josē Luis Săenz de Heredia/1942

-The Fallen Sparrow/Richard Wallace/1943

-For Whom the Bell Tolls/Sam Wood/1943

-Confidential Agent/Herman Schumlin/1945

- The Angel Wore Red (Kırmızılı Melek)/Nunnally Johnson/ 1960

-Five Cartridges/Frank Beyer/1960 /Doğu Almanya Cumhuriyeti

-Mi Calle/ Edgar Neville/1960

-Behold a Pale Horse / Fred Zimmermann/1964

-Franco, Ese Hombre (Franco, that Man)/Josē Luis Sóenz de          Heredia/1964 (Belgesel)

-The Spirit of the Beehive /Victor Erice/1973

-Caudillo/Basilio Martin Patino/1974 (Belgesel)

-La Prima Angēlica/Carlos Saura/1974

-Long Vacations of 1936/Jaime Camino/1976

- Retrato de Familia /Antonio Gimēnez-Rico/1976

-To an Unknown God/Jaime Chăvarri/1977

-La Colmena /Mario Camus/1982

-Bicycles are for the Summer/Fernando Femăn Gómez/1984

-La Vaquilla / Luis Garcia Berlange/1985

-If They Tell You I Feel/ Vicente Aranda/1989

- Ay Carmela / Carlos Soura /1990

-Forever Activist/Connie Field – Judith Montell/1990 (Belgesel)

-The Long Winter/ Jaime Camino/1992

- Vacas (Cows)/Julio Mēdem/1992

-Belle Ēpoque/ Fernando Trueba/ 1992

-Land and Freedom/ Ken Loach/1995

-Libertarias/Vicente Aranda/1996

-Talk of Angels/Nick Hamm/1996

-In Praise of Older Women/ Manuel Lombardero/1997

-The Disappearence of Garcia Lorca/Marcos Zurinaga/1997

-The Girl of Your Dreams/Fernando Trueba/1998

-A Time for Defiance/Antonio Mercero/1998

-Butterfly’s Tongue/Josē Luis Cuerda/ 1999

-Devil’s Backbone/Guillermo del Toro/2001

-Into the Fire: The American Women in the Spanish Civil War)/Julia Newman/2002 (Belgesel)

-Soldiers of Salamina/David Trueba/2003

-Head in Clouds/John Duigan/2004

-Pan’s Labyrinth / Guillermo del Toro/2006

-Los 13 Rosas (13 gül)/Emilio Martinez Lózaro/2007

-La Sombra de Iceberg (The Shadow of the Iceberg)/Federico Borrell Garcia/2007 (Belgesel)

-The Blind Sunflowes/ Josē Luis Cuerda/2008

-Last Circus /Alex de la Iglesia/2010

-Hemingway & Gellhorn/Philip Kaufman/2011

-There be Dragons/Roland Joffē/2011

-El Pero Negro (Stories from the Spanish Civil War)/ Péter             Forgács/2005

-The Good Fight: The Abraham Lincoln Brigade in the Spanish     Civil War/Noel Buckner, Mary Dare/1984(Belgesel)

-The Spanish Civil War/Granada TV Productions/ 1983     (Belgesel)

-Brother Against Brother: The Spanish Civil War/2001 Video

-Of Ghosts and Fauns: Del Toro's Spanish Civil War/ Javier Soto/            2010 Video

Başvurulan Kaynaklar:

* Airman Without Portfolio: US Mercenaries İn Civil War Spain (John Carver Edwards, Global Book publisher – 2003)

* The Legion Condor (Karl Ries, Hans Ring, Schiffer Publishing Ltd. – 1992)

* The Story of Our War with Spain ( Elbridge S. Brooks, Kessinger Publishing LCC – 2006)

* Deadly Embrance: Morocco and the Road to the Spanish Civil War ( Sebastian Balfour, Oxford University Press – 2002)

* Air War Over Spain (Rafael Permuy, Classical Publications – 2010)

* Aircraft of the Spanish Civil War 1936 – 1939 (Gerald Howson, Putnam Aeronautical – 2003)

* Arms for Spain: The Untold Story of the Spanish Civil War ( Gerald Howson, St. Martin’s Press. - 1999)

* Spain Betrayed: The Soviet Union in the Spain Civil War (Ronald Radosh, Yale University Press. – 2001)

* Franco and Hitler: Spain, Germany and World War II (Stanley G. Payne, Yale University Press. – 2001)

* Hitler’s Luftwaffe in the Spanish Civil War (Raymond L. Proctor, Greenwood Press. – 1983)

*Air War Spain ( Jesus Solas Larrabal, Littlehampton Book Services Ltd. – 1975)

* The Spanish Civil War 1936-39 (Patrick Turnbull& Jeffrey Burn, Osprey Publishing – 1977)

* The Rise and Fall of the German Air Force: 1933-1945 (National Archives U.K. – 2008)

* The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936-1939 ( Antony Beevor, Penguin Books – 2006)

* The Spanish Civil War (Hugh Thomas, Modern Library – 2001)

* Madrid 1937: Letters of the Abraham Lincoln Brigade From the Spanish Civil War ( Cary Nelson & Jefferson Hendricks, Routeledge – 1996)

* Democracy and Civil War in Spain 1931-1939 ( Martin Blinkhorn, Routledge – 1998)

* Bombing Civilians a-twentieth century History ( Yuki Tanaka & Marilyn B. Young, The News Press. – 2008)

* Fiat CR.32 Aces at the Spanish Civil War ( Alfredo Logoluso& Richard Caruana, Osprey Publishing – 2010)

* Anarchism, The Republic and Civil War in Spain: 1931-1939 ( Julián Casanova, Routledge Press. - 2005)

*An Anarchist’s Story: the Life of Ethel Mac Donald ( Chiris Dolan, Birlinn Ltd. 2009)

* The Spanish Civil War, the Soviet Union and Communism  ( Stanley G. Payne, Yale University Press. - 2005)

* Franco's International Brigades: Foreign Volunteers and Facist Dictators in the Spanish Civil War (Christopher Othen, Reportage Press. - 2009)

* Hitler and Spain: The Nazi Role in the Spanish Civil War ( Robert H. Whealey, The University Press of Kentucky – 2005)

* Condor: The Luftwaffe in Spain (Patrick Laureau, Stockpole Military History - 2010)

* Flying’s Strangest Moments (John Harding, Robson Books – 2006)

*Picasso’s Guernica (Ellen C.Oppler, W.W.Norton&Co.-1988)

* Fearless Women in the Mexican Revolution and Spanish Civil War ( Tabea Alexa Linhard, University of Missouri-2005)

* New York Times Gazetesi (7 Ekim 1937 tarihli sayısı)

* Time dergisi (21 Aralık 1936 tarihli sayısı)

* Hitler Kitabı (Henrik Eberle / Mathias Uhl, NTV Yayınları – 2009)

*Franco Kimdir, Falanjizm Nedir? ( T.Kakınç, Kitapçılık Tic. Ltd. Şti. Yay-1968)

* Umut ( André Malraux, İletişim Yayınları – 1998 )

* Bask Ülkesi ve Katalonya’ da İspanya İç Savaşı ( Miguel Romero, Yazın Yayıncılık-1996)

* Uçmak İçin Doğanlar (Georges Blond, Kastaş Yayınları – 1984)

* İspanya’nın Kanı, İç Savaş Deneyimi ( Ronald Fraser, Belge Yayınları – 1995)

* Ben Stalin’in Ajanıydım ( W.G. Krivitsky, Millet Yayınları - Ankara)

* İspanya İç Savaşı ( Pierre Vikar, Dost Yayınları – 2007)

* Yasımı Tutacaksın ( Dominique Lapierre-Larry Collins, Payel Yayınları – 1998)

* İspanya İç Savaşı ( Miguel Romero, Yazın Yayınları – 1996)

* Anarşinin Kısa Yazı ( Hans Magnus Enzenberger, Ayrıntı Yayınları – 1993)