Teleksiz kanatla şahin uçamaz

Kanat ister elbet telek sevdiğim

Leylek şikârının (avının) kanın saçamaz

Kaynak ister pençe bilek sevdiğim...

Âşıkların canı maşukların treni

Cevher-i can hakkın güzel madeni

Âşık Seyrani'den sorsunlar seni

Soyu insan huylu melek sevdiğim. 

Yine Âşık Virani'nin (Orta Anadolu) “Telli D(t)urnam Kalkın Geçin” türküsünde aşk, ayrılık, hüzün duyguları, âşıkların çok sevdiği turnalarla anlatılmaktadır:

Telli durnam kalkın geçin bu elden

Yârin didarına (Yüz, çehre) varın durnalar oy oy

Alın bir de beni kanat altına

Camal'ı canana verin durnalar oy oy

Kaderin elinden yüreğim dağlı

Hasretlik elinden gözyaşım çağlı oy oy

Yolunuz uğrarsa o yâre doğru

Derdimi önüne serin durnalar oy oy...

Benzer konuda çok popüler olan türkü, Muzaffer Sarısözen-Hacı Taşan tarafından Kırıkkale-Keskin yöresinden derlenmiş: “Allı Durnam Bizim Ele Varırsan” türküsünün sözleri:

Allı durnam bizim ele varırsan

Şeker söyle kaymak söyle bal söyle

Gülüm gülüm kırıldı kolum

Tutmuyor elim durnalar hey

Eğer bizi sual eden olursa

Boynu bükük benzi soluk yar söyle

Ah gülüm gülüm, yar gülüm gülüm

Kırıldı kolum tutmuyor elim turnalar hey

Allı durnam ne gezersin havada

Arabam kırıldı kaldım burada

Gülüm gülüm, kırıldı kolum

Tutmuyor elim, durnalar hey

Ah gülüm gülüm, yar gülüm gülüm

Ne onmamış bir kulmuşum bu dünyada

Akşam oldu allı durnam dön geri...

Âşık Sefai'nin türküsünde de turnalar, aşk ve ayrılık duygularını götürendir. “Turnalar (Kater Kater Olmuş)” isimli türkünün sözleri:

Kater kater olmuş yine turnalar

Feryadında bin bir türlü sır gizli

Yüce dağlar nolmuş yine turnalar

Sinesinde yağmur kar gizli

Kalırsa âlemde mecal-i naçar

O zaman yükselip göklerden uçar

Diyardan diyara kanadın açar

Sevdasında karşılıksız ar gizli

Akıl almaz şu feleğin işine

Avcı salar gökyüzünde peşine

Alıcı kuş cırnak (pençe, tırnak) vursa döşüne

Utandırma yarasını sar gizli

Gökyüzünde sıralanmış nedendir

Sorarlarsa yaralanmış nedendir

Bir Sefai parelenmiş nedendir

Sinesinin bir yanında yar gizli...

Yusufeli yöresinden Âşık Özeri ‘nin “Turnalar (Gurbet Elinde Kaldım)” türküsünde de turnalar hasret, sıla, yalnızlık, çaresizlik gibi duyguları yüklenmişlerdir:

Gurbet elinde kaldım yalnız

Sesime ses katın turnalar

Bizim ele uğrar ise yolunuz

Bir haber getirin allı turnalar

Uçan boynunuzu uzatın gelin

Kanatlarınızı bezedin gelin

Aman kendinizi gözetin gelin

Alıcı kuş sağlı sollu turnalar

Özeriyim yine çıktım çileden

Gurbet beni yakıp yakıp kül eden

Yine bir haber yok bana sıladan

Ötüşürüz dertli dertli turnalar...

Sıla, aşk, yalnızlık, hasret vb. duyguları anlatan türkü ise Mardin yöresinde Âşık Kuloğlu'ndan; “Turnalar (Acap Ne Diyardan)” türküsünün sözleri:

Acap ne diyardan uçup gelirsiz

Bir haber sorayım durun turnalar

Sevdiğim dilberden ne bilirsiz

Bana bir teselli verin turnalar

Kılavuzum yanlış yola salarsa

Şahin görüp tellerini yolarsa

Alayını bölük bölük bölerse

Ayrılık nic'olur görün turnalar

Kasımın günlerini sakın fevt (kayıp, ölüm) etmen

Vakitsiz çıkıp ta yollara gitmen

Avcılar duyarlar çağrışıp ötmen

Sağ esen menzile erin turnalar

Gönlün perişandır tellerin eğri

Dayanmaz cevrine aşkın bağrı

Azmedin çekilin Bağdat'a doğru

Çöllerin sefasını sürün turnalar

Kuloğlu dembedem içmede dolun

Mest eder aşığı ol tatlı dilin

Mardin dağlarına uğrarsa yolun

Topraklara yüzler sürün turnalar.

Davut Sulari'nin “Turnalar Gelir Bizim Elden” türküsü benzer duyguların turnaların uçuşuyla anlatıldığı diğer bir türkü örneği:

Turnam gelir bizim elden

Yeni kalkmış ağır gülden

N'olur konuş bizim dilden

               ***

Nakarat:

Üç telli dört telli beş telli turnam

            Sen olmaz isen buralarda durmam

            Sen olmaz isen ben sensiz olmam

Turnam hey turnam hey yaralı turnam

                ***

Turnam arşta pervaz ile

İn düzgünüm tavaf eyle

N'olur aşkı dilden söyle

                ***

Nakarat

                ***

Sular'iyi avcı sanma

Sakın kara tasa kanma

Bizim yaylalardan inme

                ***

Nakarat

Turnaların kullanıldığı son örnek (Aslında daha pek çok örnek olmasına rağmen hepsini buraya alamadık. O.G.B.) ise Amasya yöresinden Musa Aslan'dan derlenmiş:

Gökyüzünde bölük bölük turnalar

Leyli leyli turnalar, turnalar ey

Nerededir meskeniniz eliniz

Bir name yazayım yâre götürün

Leyli leyli götürün, götürün ey

Dost eline uğrar m'ola yolunuz

Telli turnam gökyüzünün gülüdür

Leyli leyli gülüdür, gülüdür ey

Elsi konducağı Bağdat elidir

Gözüm yaşı mahramalar (mahrum) çürüdür

Leyli leyli çürüdür, çürüdür ey

Aşamazsan telli turnam dön geri...

Haksızlıklara karşı yapılan türküde kuşlar yine metafor olarak kullanılmıştı. İskenderunlu Âşık Telli Osman'ın türküsünün sözleri şöyle:

Tilkiler göz diker hava kuşuna

Sıçrar, alamaz emek boşuna

Tünekten yemek gelmez işine

Sırrı bilinmedik nelerimiz var

Karga kuşu çok dönemez havada

Yalar yutar yavru koymaz yuvada

Nice kullar el kaldırmış duada

Gece gündüz haktan dilerimiz var

Nice insanların çürümüş özü

Kafası bozulmuş görmüyor gözü

Pusturur kuşları şahanın bazı

İnce tel elekten elerimiz var

Telli Osman'ım der de keşfe kaldırsak

Kaç metredir ölçümünü aldırsak

Halimizi bir makama bildirsek

Suçluların bağrın delerimiz var...

Kuş metaforuyla ilgili listemizdeki son türkü Trabzon yöresinden Kadriye Cora düzenlemesi olan  “Uçan Kuş Tutulur mu?”:

Uçan kuş tutulur mu?

Sevda unutulur mu?

Can geldi boğazıma

Aşağıya yutulur mu?

Gökteki yıldızlara

Bir kanat olamadım

Uçan kuş yuva yaptı

Kuş kadar olamadım

Al şalım yeşil şalım

Dağları dolaşalım

Sen orada ben burada

Rize'de buluşalım

Gökteki yıldızları

Pay edelim yıldızları

Aldılar güzelleri

Kaldı yaramazları...

Grup Yorum’ un “Destan Boran Fırtınası isimli albümünde yer alan ve “Uçurtmayı Vurmasınlar” filminin müziği olan bu türkü oldukça ironik, acıklı, metaforik (ölüm orucu) sözleriyle dikkati çeken bir çalışmadır. Film müziği, tematik olarak anne ile kızının konuşmalarının bir bölümüdür:

Ben buluta çok sarıldım, herkes ağlamaz sanırdı.

Şimşeklerin ziline basıp kaçıp sonra ıslanırdım

Başka bir şey bekleme benden.

Ben bittim. Ben benden geçtim kalbim renkli tebeşir.

Boş ver beni! Sıradan bir karakterim

Siyah beyaz gözükür mü gökkuşağının karakteri?

Boş ver beni! İyiyim ben eksik olma

Rüyalar yeter zaten, kokun eksik olmaz.

Gökyüzüne saklandım, kimse bulmasın daha

Küçük barış dedi: Uçurtmayı vurmasınlar

Bırak vursunlar, kuzu unutur mu kurdu?

Kalbinin varoşlarına gecekondu kurdum.

Kader, mayın tarlası; her bir yerde tuzak var! Senin yaptığın açık yaraya tuz atmak!

Geçmişi boş ver ama aynı yerdeyim

Benden bir halt olmaz evet eskiciye ver beni...

Şiar Can'ın türküsü aynı sıkıntıları anlatır:

Ne kadar kalın taş olsa duvarlar

Uçurtmamız uçar gider göklerde

Güneşimiz kara zindan aşarlar

Işıkları saçar gider göklerde

Yarınlara sarkar bulut eterden

Çocuklar uçurtur, korur beterden

Göklere ulaşır yel alır yerden /Gönül evin açar gider göklerde

Şiar Can açların açı Odesa /Yaşamak paylaşım ben sen o dese

Sevdam zincirlenip düşse kodese

Kalsa bile naçar gider göklerde

Uçurtmamız uçar gider göklerde...

Yetim Mehmet Ankara'da pilot olduktan sonra uçak kazasında yaşamını yitirince, memleketinde ana-oğul için yakılan ağıt oldukça acıklı:

Tayyareler harlıyor

Pırıl pırıl parlıyor

Üsteğmen annesi

Yavrum diye ağlıyor

Trene bindirdiler

Şehire indirdiler

Hastanenin önünde

Kefeni giydirdiler

Tayyareler yan gider

Üç oğlun sana yeter...