Uçak Yüksek Mühendisi Dr. Serhat Aydoğan’ın "Operasyonel ve Teknik Boyutlarıyla Uçak Kazaları” kitabı Nobel Bilimsel Eserler Yayınevinden ikinci baskıyı da yaptı. Aydoğan’ın “öğretici” özelliği olan uçak kazalarını kritik detayları ile ele alındığı kitabı, hem genel olarak uçak kazalarına ilgi duyanların hem de havacılık sektörü çalışanları ile eğitimcilerinin ve havacılık programları öğrencilerinin beklentilerini karşılayacak.
2020 yılında yayınlanmış “Uluslararası Havacılığın Temelleri” kitabının çevirmenleri arasında olan ve aynı zamanda 2023 yılında yayınlanmış "Havayolu Sektörüne Yönelik EASA Düzenlemelerine Genel Bakış" kitabını hazırlayan Aydoğan, kitabın hazırlanma sürecini ve içeriğini şöyle anlatıyor:
Havayolu pilotu yetiştiren uçuş eğitim organizasyonları ile üniversitelerin havacılık programlarında vermekte olduğum derslerde operasyonel ve teknik konuları anlatırken bu konulara bağlantılı uçak kazalarına ait belgeseller en önemli yardımcım oluyordu. Hatta bu belgesellerin gösterimi esnasında bazı kazaların daha önce fark etmediğim detayları benim de ilk kez dikkatimi çekmiş oluyordu.
Dolayısıyla, söz konusu belgeseller çok güzel hazırlanmış olsa da çok bilgili, çok tecrübeli bir pilotun veya uçak mühendisinin bile bu belgesellerin akışları esnasında bazı detayları kaçırması mümkündü. Öyleyse, detayları kaçırmamak bu belgesellere benzer tarzda kitaplar yazılmış olmalıydı.
Hemen araştırmaya başladım ve yurt dışında nispeten bu tür epey kitap yayınlandığını ama Türkiye’de yok denecek kadar az olduğunu, mevcut kitapların da daha çok kamuoyunu derinden etkilemiş belirli kazaları, olayları veya havacılığa ait ilgi çekici olayları medyatik bir anlatımla ele aldığını fark ettim.
Sonuç olarak uçak kazalarını daha sistematik bir şekilde ele alan kitaplara ihtiyaç olduğu açıktı.
Böylece kolları sıvadım ve kitapla ilgili ön çalışmalara başladım. Doğal olarak yoğun bir arşiv çalışmasına ihtiyaç vardı. Havayolu taşımacılığının dünyada yaygınlaşmaya başlamasının üzerinden yaklaşık yüz yıl geçmiş ve bugüne kadar yolcu ve kargo uçaklarının karıştığı binlerce kaza meydana gelmişti. Dolayısıyla kitaba girecek kazalarla ilgili belirli sınırlamalara ihtiyaç vardı.
Genel bir taramadan sonra ilk sınırlama olarak kitaba girecek kazalar için 1950’li yılları başlangıç olarak almaya karar verdim. Çünkü bu yıllar havacılıkta “Jet çağı” olarak bilinen ve hem uçaklardaki teknolojinin hem de havayolu taşımacılığının zıplama yaptığı dolayısıyla karmaşık detaylara sahip kazaların arttığı yıllardı.
Dolayısıyla kitaba girecek kazalardan en eski tarihli olanı “jet çağı”nın başlatıcısı kabul edilen İngiliz “Comet” uçaklarından birinin karıştığı kaza oldu.
Sonrasında 1954-2024 yılları arasındaki tüm kazaları gözden geçirip havacılık açısından “öğretici” özelliği olan kazaları belirlemeye başladım. Bu çalışmanın sonucunda yaklaşık 50 kaza ortaya çıkmış oldu.
Şimdi sıra bu kazaların tasnif edilmesindeydi. Uçak kazaları ile ilgilenenlerin bileceği üzere genelde tek bir nedenle meydana gelmezler ama iki “ana neden” grubundan birine daha yakındırlar:
-Operasyonel nedenlerin ön planda olduğu kazalar
-Teknik nedenlerin ön planda olduğu kazalar
Dolayısıyla kitaba girecek kazaların ilk tasnifi bu iki “ana neden” grubuna göre yapıldı. Fakat bu iki “ana neden” grubundan herhangi birine giren onlarca kazanın da kendi aralarında önemli farklılıkları ve alt gruplandırmalara ihtiyaçları vardı.
Bunun üzerine ilk ana gruba yani operasyonel nedenlerin ön planda olduğu kazalar grubuna giren kazalar şu şekilde tasnif edildi:
-“Uçuş ekibinin prosedürlere uygun davranmaması” ile bağlantılı kazalar
-Uçuş ekibinin “buzlanma” şartlarında doğru kararlar oluşturamaması ile bağlantılı kazalar
-Uçuş ekibinin “inişte rüzgâr kesilmesi” durumunda doğru kararlar oluşturamaması ile bağlantılı kazalar
-Uçuş ekibinin “öndeki uçağın türbülansından etkilenme” durumunda doğru kararlar oluşturamaması ile bağlantılı olarak meydana gelmiş kazalar
-Uçuş ekibinin “kokpitte yangın” durumunda doğru kararlar oluşturamaması ile bağlantılı bir kaza (“Swissair” Uçuş “111”)
-Kokpitte “ekip kaynak yönetimi” (“Crew Resource Management-CRM”) eksikliği ile bağlantılı kazalar
-“Havada uçak-uçak çarpışması” şeklinde meydana gelmiş kazalar
-“Pilotun kasıtlı eylemi” sonucu meydana gelmiş kazalar
İkinci ana gruba yani teknik nedenlerin ön planda olduğu kazalar grubuna giren kazalar ise şu şekilde tasnif edildi:
-“Uçak bakımının doğru planlanamaması veya iyi yönetilememesi” ile bağlantılı kazalar
-“Uçakların onarımlarında yapılan hatalar”la bağlantılı kazalar
-“Uçakların sistemsel tasarımları”nda yapılan hatalarla bağlantılı kazalar (“Lion Air” Uçuş “610” ve “Ethiopian Airlines” Uçuş “302”)
-“Uçakların yapısal tasarımları”nda yapılan hatalarla bağlantılı kazalar
-“Uçak üretiminde yapılan hatalar”la bağlantılı bir kaza (“Qantas” Uçuş “32”)
Bu kadar çok ana ve alt nedenin söz konusu olduğu kazalar için tasnif çalışması doğal olarak epey zaman aldı. Çünkü bir kazanın hangi ana neden ve hangi alt neden altında yer alması gerektiğine doğru karar verebilmek için o kazanın hemen tüm detaylarına hâkim olmak gerekiyordu.
Kazaların kitapta anlatılış formatı konusunda da kaza belgesellerdekine benzer şekilde şöyle bir yapıyı tercih ettim:
-Kaza başlığı altında kazayla ilgili genel bilgiler (kazaya karışan havayolu, sefer sayısı, uçak tipi, tarih, kalkış ve/ya varış yerleri, kaza yeri, kayıp ve/ya yaralanmalar ve kaza ile ilgili en dikkat çekici husus) ve kazayla ilgili dikkat çekici bir görsel.
-Kaza anına kadar yaşananlar (kaza uçuşunun ve/ya kaza anının öncesine ait kazada rolü olan detayların ortaya konulması ve kazanın oluş şekli)
-Kaza incelemesi (özellikle kokpit ses ve/ya uçuş veri kayıtları ile diğer bilgi ve bulgulardan hareketle kazanın asıl nedeninin ve varsa kazaya katkıda bulunan faktörlerin belirlenmesi
-Operasyonel ve/ya teknik boyutların akış şemalarıyla özetlenmesi
-Varsa, kaza ile bağlantılı olarak kaza sonrasında ortaya çıkmış olan dikkat çekici gelişmelerin verilmesi.
-Kaynaklar
Formatla ilgili önemli diğer bir husus da ne tür görsellerin kullanılacağıydı. Kitabın kaza belgesellerindeki etkiye benzer ya da ona yakın bir etki yaratabilmesi için olabildiğince çok görsel kullanılması zorunluydu.
Aslında medyada kazalara ilişkin çok sayıda görsel bulunmasına rağmen altından kalkılamayacak bir telif sorunu ile karşılaşmamak için görsellerin büyük kısmını bizzat kendi çizimlerimle oluşturmaya gayret ettim. Bu çok zaman alıcı ve yorucu bir uğraştı ama sanırım çizdiğim görseller kitabın misyonuna önemli katkı sağladığı için emeklerime değmiş oldu.
Kitabımın, hem genel olarak uçak kazalarına ilgi duyanların hem de havacılık sektörü çalışanları ile eğitimcilerinin ve havacılık programları öğrencilerinin beklentilerini karşılaması ve gelecekte tüm dünyada uçak kazalarının olabilecek en düşük seviyeye inmesi dileğiyle...
Serhat Aydoğan Kimdir?
Serhat Aydoğan, 1975 yılında girdiği İTÜ Uçak Mühendisliği lisans programının ardından aynı üniversitede ve aynı alanda lisansüstü ve doktora eğitimlerini tamamlamıştır.
Kısa bir süre Türk Hava Kuvvetleri’nin, muharip uçaklarının bakım ve onarımlarının yapıldığı Eskişehir’deki tesislerinde çalışmış, ardından uzun bir süre Hava Harp Okulu’nda öğretim görevlisi olarak ders vermiş ve bu dönemde bir NATO bursu ile Belçika’da “von Karman Institute for Fluid Dynamics”de uçak mühendisliği alanında bir araştırmaya katılmıştır. Ayrıca yine aynı dönemde katıldığı bir pilotluk kursunu tamamlamış ve pilot lisansını almıştır.
1998 yılında İTÜ Vakfı Savunma Araştırmaları Merkezi’nde çalışmaya başlayan Dr. Aydoğan dört yıl süren önemli bir güvenlik projesinin tamamlanmasının ardından büyük bir sanayi kuruluşunda altı yıl boyunca Fabrika Müdürü olarak görev yapmıştır.
Dr. Aydoğan 2009 yılında ise havayolu pilotluğu eğitimi sektöründe önemli bir role sahip bir uçuş eğitim organizasyonunda (AYJET) “Bilgi Teknolojileri ve Simülatörler” yöneticiliği yapmaya ve havayolu pilot adaylarına ders vermeye başlamıştır.
Daha sonra bir vakıf üniversitesinin “Havacılık Elektrik ve Elektroniği” programında öğretim üyesi olarak ders vermeye başlayan Dr. Aydoğan 2024 yılına kadar bu görevini sürdürmüş olup halen aynı üniversitenin “Uçak Teknolojisi” programında çeşitli teknik ve operasyonel derslere girmeye devam etmektedir.
Dr. Aydoğan’ın çevirmenleri arasında bulunduğu ve 2020 yılında yayınlanmış “Uluslararası Havacılığın Temelleri” kitabına ilaveten, bizzat kendisinin derlediği 2023 yılında yayınlanmış "Havayolu Sektörüne Yönelik EASA Düzenlemelerine Genel Bakış" ve 2025 yılında yayınlanmış "Operasyonel ve Teknik Boyutlarıyla Uçak Kazaları" kitapları bulunmaktadır.
