a)İstanbul - Filistin - Doğu Cephesi: 14 Nisan 1916 gecesi İmroz adasından kalkan iki İngiliz uçağı, İstanbul’a yangın bombaları ile bildiriler atmışlardı. Bu saldırıda daha çok moral ve psikolojik olarak halkı etkileme amacı güdülmüştü.

Nisan 1916 ortalarından itibaren 30. İngiliz filosu Kutül Amare’de, Osmanlılar tarafından kuşatılmış birliklerine havadan yiyecek, sağlık malzemesi atmak üzere günde bir kaç kez uçuş yapmışlardı. Bu uçuşlar 29 Nisan’da İngilizler’in 6.tümeni Osmanlılar’a teslim oluncaya kadar devam edecekti. 24 Nisan 1916’da Kutül Amare üzerinde keşif amacıyla uçan II. Tayyare Bölüğünden bir uçak İngiliz askerlerine “Teslim ol!” çağrısı olan bildiriler attı.

21 Mayıs 1916 günü Kafkasya cephesinde Pilot Üsteğmen Abdullah ve Rasıt Üsteğmen Ziya, AK-2 kuyruk numaralı Albatros tipi uçakla, Erzincan-Kargın- Aşkale- Yeniköy dolaylarında keşif uçuşu yaptılar. Bu uçuşta III. Ordu Komutanlığı tarafından Rusça olarak hazırlanmış bildiriler Karakilise’deki  (Karayazı) Rus Karargâhına atılmıştı. Bildirilerin içeriği ve etkisi bilinmemektedir.

9 Haziran 1916 günü bir İngiliz uçağı Cidde kenti üzerinde uçarak bildiriler atmıştı. Bildiride Osmanlılar’a karşı ayaklanan Şerif Hüseyin hareketine halkın katılarak destek vermesi isteniyordu. Haziran 1916 ortalarında Süveyş Kanalının doğusundaki Birüssebi’de konuşlanan Alman Paşa Bölüğü (300.Filo) uçakları Mısır üzerindeki keşif uçuşlarında halkı “İngilizler’e karşı ayaklanmaya çağıran” değişik bildiriler atmışlardı.

5 Mart 1917 günü Filistin Cephesinde Tellül Şeria civarında De-Havilland D.H.1 tipi bir İngiliz uçağı düşürüldü. Esir alınan İngiliz uçucularla 300. Paşa bölüğünün Alman pilotları, birlikte resim çektirdiler. 18 Mart günü Fokker tipi uçakla havalanan Alman Pilot Gerhard Felmy, El Ariş’teki İngiz meydanına doğru uçtu. Meydana hafif bir dalış yaptıktan sonra mesaj torbası attı: Torbada esir uçucuların Alman pilotlarla çekilen resimlerin yanısıra, hem esir pilotların İngilizce hem de Alman pilotların yazdığı Almanca mektuplar vardı. Almanlar’ın mektubunda İngiliz uçucuların hayatta ve sağlıklı olduğu bildiriliyordu. Aynı gün İngilizler’in 14. filosundan iki uçak 300. Paşa Bölüğünün bulunduğu Birüssebi meydanına gelerek mesaj torbası attılar: Mektupta mesajcı Alman pilota ateş açtıkları için özür dilerken, kendisini kutluyorlardı. Ayrıca esir İngiliz havacılara gösterilen yakınlık için teşekkürlerini bildirirken, mesaj torbasının içindeki küçük paketin de onlara verilmesini diliyorlardı. Paketin içinde pijama, traş makinesi gibi kişisel eşyalar vardı. Daha sonraları Alman 300. Paşa bölüğü ile İngiliz 14. filosunun arasında bir kaç kez havadan mesaj alışverişi olmuştu. Öte yandan mesajların güvenli bir şekilde atılabilmesi için belirli gün ve saat saptanması yolundaki Alman önerisini İngilizler nazik bir şekilde reddederek, mesajcı uçaklarında düşman muamelesi göreceği uyarısını yapmışlardı.

İngiltere’de yayınlanan Nation dergisinin 5 Nisan 1917 sayılı nüshasındaki habere göre, Filistin Cephesinde bir Osmanlı uçağı İngiliz hatlarına bir mektup atmıştı: Mektupta “Hastanelerin yanlışlıkla bombalanmasını engellemek için daha belirgin biçimde işaretlenmesinin” istendiği belirtilmişti. Yine aynı yazıda “Koleradan ölen Osmanlı askerlerinin topluca gömüldükleri mezarların işaretli olduğu haritanın da yer aldığını ve buralara yaklaşılmaması rica edilmişti.”

25 Haziran 1917’de Filistin’de İngiliz Pilot Teğmen J.S.Brasell ile Alman Pilot Teğmen F. Schleiff ve Rasıt Üsteğmen W. Daum giriştikleri hava muharebesinde İngiliz pilot, Kufiye civarında yere çakılarak ölmüştü. Ertesi günü 300. Paşa Bölüğünden bir uçak, İngiliz meydanına attığı mesaj ile İngiliz pilotun ölümünü bildirmişti.

11 Temmuz 1917 günü 300. Paşa bölüğünden bir uçak, Filistin’in El Balah civarındaki meydanına bir mesaj torbasını havadan attı: İçindeki üç mektuptan biri İngiliz filo komutanına hitaben yazılmış olup, 8 Temmuz’da düşürülen iki İngiliz uçağının akıbetini bildiriyordu: Ölen pilotun askeri törenle gömüldüğü, diğer Teğmen Pilot Vautin’in ise sağ ve esir olduğunu anlatan mektup havacılar arasındaki dayanışmanın ilginç bir örneği idi. Yine esir pilotun kişisel kullanım eşyalarının Almanlar’ın Huc meydanına atılmasını, bu işi yapacak uçağın da duman bombası atarak kendisini tanıtması isteniyordu. Diğer iki mektup esir Teğmen Vautin tarafından babası ve filo komutanına yazılmıştı. Ertesi günü İngilizler’in 67. Filosundan bir uçak Vautin’in paketini Huc meydanına atmıştı.

Ruslar Erzincan’ı işgal ettikten sonra uçak hangarlarını ve diğer havacılık birimlerini, şehrin Türk nüfusunun oturduğu mahellenin yanıbaşına kurmuşlardı. Osmanlılar’ın Suşehri’ndeki 7. Tayyare Bölüğünden Pilot Vecihi Hürkuş buradaki hedefleri bombaladı. Bunun üzerine bir Rus uçağı 7 Ağustos 1917 günü Türk hatlarına bir mesaj attı. Osmanlıca yazılı mesaj metni ise şöyleydi: “Devamlı bomba hücumlarınız Müslüman halk ve özellikle kadınlar üzerinde kötü etki yapmaktadır. Bundan vaz geçiniz.”

25 Ekim 1917 günü üç tane Rus savaş gemisi Sinop önlerine geldi. Gemilerden beş tane deniz uçağı vinçle suya indirildi. Denizden havalanan uçaklar Sinop-İnebolu arasında sahile bildiri attılar. Aynı gün iki Rus deniz uçağı da Sivastapol yönünden gelerek bildiri attılar. Bildiriler 25 Eylül 1917 tarihli olup, imza yerinde “Rus Cumhuriyeti Donanması” ifadesi vardı! Bildiri metninde ise “Osmanlı Hükümetinin bağlı olduğu ittifaktan (Almanya-Avusturya Macaristan) ayrılarak tek başına Ruslarla barış yapması” önerilmekteydi.

17 Ocak 1918 günü Çanakkale Boğazı’nın girişinde, İngiliz Alman uçakları arasındaki hava muharebesi sonucunda bir Alman uçağı düşürüldü. Ertesi günü Galata meydanına bir İngiliz uçağı gelerek, mesaj torbası attı. Mesajda “Havacılarınız ölü olarak elimize geçti. Onları askeri törenle gömeceğiz. İleride aynı durumdaki İngiliz havacıları da böyle törenle uğurlayıp, bize haber vereceğinizi umuyoruz” diye yazılmıştı.

21 Nisan 1918 günü II.Hava Bölüğünden Alman Pilot Teğmen Petros ve Rasıt Üsteğmen Minkowitz AEG8 uçağıyla Irak’ta Samara kenti civarında keşif görevi için havalandılar. Ancak bir daha geri dönmediler. İki gün sonra Kerkük üzerinde keşif uçuşu yapan üç İngiliz uçağından bir mesaj torbası atılmıştı: Mesajda AEG8 uçağının Samara üzerinde düşürüldüğü ve havacıların öldükleri yazılıydı.

29 Nisan 1918’de bugünkü Ürdün sınırlarında kalan Maan kasabası üzerinde bir İngiliz uçağı bildiri attı. Emir Faysal’ın imzasını taşıyan bildiride özetle “Maan’da bulunan askeri birliklerin teslim olmaları halinde canlarına dokunulmayacağı ve üzerindeki kişisel eşyalarıyla birlikte İngilizler’e teslim edilecekleri, aksi durumda ele geçirilen Türk askerlerine yapılacak saldırıdan sorumlu olmayacakları” yazılıydı. Emir Faysal’a cevap mesajı ise aynı gün Pilot Emin Nihat ve Alman Rasıt Gnave tarafından uçurulan uçakla, Maan’a 10km uzaklıktaki Arap ordugâhına atıldı.

1 Mayıs 1918’de Avustralya I.Filosundan bir uçak, Filistin’deki Şeria nehri yakınlarında uçaksavar ateşiyle düşürüldü. Düşürülen uçağın ekibini kurtarmak için yakınlarına iniş yapan diğer bir Avustralya uçağı da kaza geçirdi. Dört uçucu Osmanlılar tarafından esir alındı. Daha sonra Alman 300.Paşa bölüğünden bir uçak, Avustralya filosunun konuşlandığı meydana havadan mesaj atarak dört uçucunun sağ ve esir olduklarını bildirdi.

27 Eylül 1918’de esir düşmüş bir Fransız pilot ile Yunanlı rasıtın mektuplarını İmroz adasına atmak için Alman uçağı Çanakkale’den havalandı. Siyah-beyaz-kırmızı flamalı çantanın uçaktan atılmasını takiben iki düşman uçağının saldırısına uğrayan Alman uçağı, 23 isabet almasına rağmen salimen yere indi. Ertesi günü bir İngiliz uçağı, meydan üzerinden uçarak Almanlar’a mesaj torbası attı. Mektup çok ilginçti: “Kraliyet Hava Kuvvetleri İmroz, 28 Eylül 1918 Bugün uçaklarınızdan birinin attığı bir torba dolusu mektup aldık, bunun için size çok teşekkür ederim. Temmuz ayında Sakız adası üzerinde düşürülen pilot öldü ama rasıt kurtarıldı, durumu iyi: Eşyalarını atmak isterseniz eline geçmesini sağlarım. Bizim avcı uçaklarımız sizi takip ettiği için çok üzgünüz ama kırmızı işaret fişeği vaktinde görülmedi. Uçaklarınız, mektupları Kefalos burnuna (İmroz adası) atıp, sonra kırmızı işaret fişeğini sahilin üzerine gelmeden ateşlerse daha iyi ve güvenli olur. Şayet mektuplar suya düşerse yüzen bir torba veya kutuya alabilir misiniz? Bizim subaylarımızdan Teğmen Houghton hakkında bilginiz var mı? Subaylarım hava savaşının yapıldığı centilmence tarza hepsinin değer verdiğini ilave etmemi rica ediyorlar. Harp sona erdikten sonra belki bize yemeğe gelmeyi arzu edersiniz. Candan selamlar. Dostumuz olan düşmana... Graham Donald Yüzbaşı. Kraliyet Hava Kuvvetleri”

1918 yazında Filistin cephesinde İngilizler, Osmanlı ordusunu çökertmek için yoğun prapaganda savaşına giriştiler: Osmanlı siperleri ve ordugâhları üzerinde uçan İngiliz uçakları çok sayıda bildiri attılar. Bunlarda esir kamplarında bulunan askerlere çok iyi davranıldığı, iyice beslenip giydirildiğinden bahsedilirken, fotoğraflarla metinler desteklenmişti. Osmanlı askerlerini “Birliklerinden firar ederek teslim olmaya” teşvik ediyorlardı. Aynı anda İngilizler Osmanlı devletine bağlı olan sadık Arap aşiretlerine de bildiri atmaktaydılar. Onları “Osmanlı yönetimine karşı ayaklanarak, yeni kurulan Arap devletine katılmaya” çağırıyorlardı.

İngilizler’in havadan propaganda faaliyetine karşı Osmanlılar’ın harekete geçmeleri için taa İstanbul’dan, Enver Paşa’dan izin istendi. Enver Paşa’nın 6 Ağustos 1918 tarihli konuyla ilgili genelgesi çok ilginçti. Günümüz Türkçe’siyle metin: “Düşman uçakları son zamanlarda tahrik edici bildiriler atmaya başladılar. Ben Osmanlı Ordusu için böyle bir hareketi yasakladım! Karşınızda bulunan düşman komutanlarına şu şekilde tebligatta bulunulmasını, ordular grubu ve ordu komutanlarından rica ederim: Karşı tarafta bulunan düşman askerlerini kendi hükümetlerine karşı gelmeye teşvik veya teslim olmaya tahrik ederek bildiriler atılması Osmanlı Ordusunda yasaklanmıştır. Çünkü böyle hareketi biz, şerefli ve namuslu bir askerin göreviyle bağdaşmayacağı şeklinde algılıyoruz. Bunu bir şekilde açıkladıktan sonra, siz komutanlar tarafından da aynı yasaklamanın uygulanacağını kabul ediyorum. Fakat buna rağmen uçaklar bildiri atmaya devam ederlerse bunu askerin şanına lâyık bir hareket olarak kabul edemeyiz. Dolayısıyla elimize düşecek havacıları da yasal hükümler uyarınca cezalandırırız. Başkomutan Vekili Enver.” Bu genelge Enver Paşa’nın mantık ve düşünce tarzını yansıtması açısından önem taşımaktadır. Oysa o tarihlerde propaganda, bir savaş türü olarak harp sahnesinde çoktan yerini almış ve devamlı kullanılır olmuştu.

1 Ekim 1918 günü iki İngiliz uçağı Irak’ta El Fetha mevzileri üzerinde Osmanlı askerlerine bildiriler attı. Bildirilerde İngiliz ordusunun Filistin cephesindeki başarıları anlatılırken, artık savaşın sonuna gelindiği ve teslim olmaları isteniyordu.

Devam edecek…