İç savaşın en başından beri uluslararası havacı gönüllüleri İspanya’ya çeken para değil, öncelikle 19. yüzyılın başlarındaki evrensel insani değerlere bağlılık ve biraz da serüven heyecanı gelmekteydi. Örneğin İngiliz yazar George Orwell “İspanya’da devrimle birlikte pek çok değişim yaşanmaktadır. Yeni sistem sosyal hayatın her yönünü etkiler...” diyerek bu coşkulu duyguyu açıklamaktadır. Her ne kadar aralarına sızmış bazı fırsatçı, para düşkünü uçucular göreve kabul edilseler bile, kısa zamanda savaşın gerçekleri karşısında maskeleri düşerek, ülkeyi hemen terk etmişlerdi... Bu arada Hitler’in bazı casusları da uluslararası filoya katılmıştır. Bir kısmının gerçek kimliği zamanla açığa çıkmıştı! Bu konuda bir istisna olarak 1936 yılı sonbaharında Cumhuriyetçi hükümet, New York’taki avukatları aracılığıyla Amerika’da kiralık pilot ararlar. Time dergisinin 21 Aralık 1936 tarihli sayısında 6 tane Amerikalı pilotun İspanya’ya gitmek üzere gemiyle yola çıktıklarını haber verir. Ücret ise aylık 1500 Dolar ve düşürdükleri her bir uçak için ilave 1000 dolar alacaklardır. Ancak çeşitli nedenlerle bu girişim çok başarılı olamayacaktır. [Aynı uygulamayı Trablusgarp’ta İtalyanlarla yaptığı savaşta Osmanlılar denemiş, kiraladıkları Fransız pilotlar Libya’ya bile girmeden yolun ortasında terk etmişlerdi. O.G.B.]

Eski İspanyol ordusundan Katalonya’da sadece hava kuvvetleri ve kara kuvvetlerinden küçük bir bölümü Cumhuriyetçilere bağlı kalmıştır. Diğerleri ise, askeri birliklerin dağıtılıp, askerleri terhis edilmesiyle evlerine gönderilmiştir. Cumhuriyetçi Cephe esas gücünü halktan ve gönüllülerden almaktadır. Sendikalar, partiler, işçi örgütleri ve Cumhuriyetçi hükümet, kendi askeri birliklerini kurarlar. Politik grupların önde gelenleri buralarda subay olarak görev yaparlar. Ancak milisler çok kötü askeri eğitim ve yetersiz teçhizata sahiptirler. Zamanla mavi tamirci tulumu üniforma haline gelir... İç savaşın başlangıcından itibaren Cumhuriyetçilerin yönetimindeki büyük kentlerde (Madrid, Barselona vb.) Falanjistlerin hava saldırılarına karşı alınan tedbirler oldukça yetersizdir. Geceleri ise sadece çok sönük ışıklarla karartma uygulanıyordu. Ayrıca kentlerdeki yiyecek sıkıntısı kırsal bölgelere göre çok fazla idi. Ancak işsizlik ve pahalılık yoktu. Cumhuriyetçi safları oluşturan insanların güzel geleceğe inancın coşkusu ise yoğundu... Savaşın başlamasından bir süre sonra, cepheden çok uzaklarda Falanjistler ve Almanların hava akınlarının çok seyrek görüldüğü Barselona ile hava saldırı tehlikesinin çok sık görüldüğü Madrid şehirlerinde halkın yaşam biçimi oldukça farklıydı. Cumhuriyetçi iktidarın egemenliğindeki Barselona kentinde başlangıçtaki sınıfsız, ayrıcalıksız yaşam biçimi hemen 1936 öncesindeki o parlak zengin burjuva yaşam biçimine kısa zamanda çark eder. Oysa Madrid şehrindeki sürekli hava tehdidi, toplumdaki yeni yardımlaşmacı ve sınıfsız yaşam biçimini pekiştirir.

Uluslararası ilk gönüllüler Fransa’dan gelir; bunlar Fransız ve İtalyan anarşistleri olup, Pirene dağlarını aşarak Barselona’ya gelmişlerdir. Bu gönüllülerin transferinde eski Yugoslavya başkanı Tito, bizzat aktif rol oynamıştır. Öte yandan resmi ABD kayıtlarına göre yaklaşık 2.800 Amerikan gönüllüsü “Abraham Lincoln” isimli tugayda, Cumhuriyetçiler safında savaşmışlardır. Diğer Amerikalı bireysel katılımlar ise bilinmemektedir. Bu arada ilginç bir not olarak ilk kez Oliver Low isimli zenci bir Amerikalının -o yıllarda ABD’deki ırkçı politikaya rağmen- Abraham Lincoln tugayının komutanlığını yaptığını ekleyelim; bu da ABD tarihinde ilkti.

İç savaş başladığında Cumhuriyetçilerin kontrolü içindeki havaalanlarında kalan İspanyol Hava Kuvvetlerinin 60 adet Breguet XIX, 20 adet Vickers Vildebeest ve Hispano-Nieuport Ni-52 tipi uçaklar, krala sadık havacılar tarafından Falanjistlerin safına kaçırılmıştı. Cumhuriyetçi cephedeki uçakların bir kısmının, Rus yardımı ile eski İspanyol ordusuna ait uçaklar olması, pilotları korkutmamaktadır.  Ancak yetersizliklerin, olanaksızlıkların kendilerini hep dezavantajlı duruma sokmasından da hayıflanmaktadırlar... Örneğin posta uçaklarından bozma savaş uçakları ile bir filo oluşturulur. Bunlar İtalyanlarla 3’e 7 gibi eşit olmayan koşullarda hava savaşlarına girip, başarı kazanmışlardır!.. Cumhuriyetçiler, tipi belirsiz bu tür boz-yap uçaklara “Pelikan” adı vermişlerdir. Uluslararası gönüllü veya paralı pilotlar bu uçaklarla uçmaktadırlar. Örneğin gezi uçaklarından bombardıman uçaklarına dönüştürülen Pelikan uçaklarıyla, Falanjistlerin trenine bomba taarruzu yaparlar. Uçaklarda nişangâh ve bomba salma sistemi olmadığı için, bombalarını gelişi güzel atarlar.

Öte yandan iç savaş başlamadan eski hükümetin Fransa’dan ısmarladığı 12 milyon Frank karşılığında 14 adet D-371, 10 adet D-373 ve 49 adet Potez 54 (?) uçaklık siparişi, Fransa hükümetince dondurulmuştu. Sadece uluslararası açık piyasadan, o günün en modern uçaklarından olan DC-2 tipinden üç adedi peşin parayla satın alınmıştı.

Eski Madrid meydanının Cumhuriyetçiler tarafından ele geçirildiğinden haberi olmayıp, buraya iniş yapan Kondor lejyonunun Junkers uçağının Alman pilotu tutuklanır... Uçaktan söktükleri topçu kulesini, Cumhuriyetçiler Pelikan uçaklarına yerleştirirler. Benzer şekilde arızalı iki ayrı model uçaktan, yepyeni bir uçak meydana getirerek uçururlar: Performansı çok kötü olsa da uçabilen uçak onlar için çok önemlidir... Ayrıca makineli topun hiç tutukluk yapmadan çalışması, Cumhuriyetçiler için çok büyük bir başarıdır! Uluslararası filonun bazı uçakları Avrupa ve Amerika pazarından elden düşme satın alınan, neredeyse hurda uçaklardır... Bir kaçının Alman uçaklarından daha hızlı uçmasının dışında hiç bir özelliği yoktur. Örneğin Habeşistan (bugünkü Etiyopya) imparatoru Haile Selassie’nin özel uçağı, Londra pazarından bir şekilde satın alınarak, uluslararası filoda modifiye edilerek bir tür Pelikan uçağı olarak uçurulmuştur.

Gönüllü pilotların neredeyse hepsi de savaş öncesi posta pilotluğu yapmışlardı! Cumhuriyetçi yöneticiler uluslararası uçucu alımı görüşmelerinde adaylara: “Uçak kullanmayalı çok oldu mu?”, “Alışmanız için kaç saat uçmanız yeterlidir?” sorularını sormaktadır. Uçuş öğretmenleri, uçuş eğitimi ve deneme uçuşlarında her zaman belirlenen sürenin yetersizliğinden yakınırlarsa da “savaşın gerekliliği, savaş içinde eğitimi zorunlu kılar” düsturu uygulanır. Öte yandan mürettebatın tepkilerini kestirebilecek kadar havacılığı bilen eski bir uçucu, gönüllü olarak uluslararası filoya katıldığında pilotluğu kabul etmeyip, uçaklarda bombacılık görevine başlamış ve kısa zamanda filonun en başarılı bombacısı olmuştur. İyi niyetli ama yetersiz uçucular genellikle uçuşla ilgili yer görevlerinde istihdam edilirlerdi... Barışseverliklerinden ötürü askeri uçuş eğitimlerini yarıda bırakmış devrimci pilotlar, Cumhuriyetçi yöneticiler tarafından ya yok sayılıyor, ya da sil baştan eğitilmeleri gerektiğine inanılıyordu... Aksi halde bu tür uçucular karşı tarafın ekmeğine yağ sürüyorlardı: Gönüllülerin neredeyse tamamı, savaşın vahşet ve acımasızlığı karşısındaki yufka yürekleri, savaşın kendi gerçeklerine ters gelmekteydi...

Uluslararası filo uçucuları, bazen zorunluluktan karışık uluslardan oluşan bir ekipte aynı uçakta ama birbirlerinin dilini hiç bilmeden uçabilmektedirler. Böyle uçuşlarda, zaman zaman aralarında hiç konuşmadan gidip geldikleri olmaktadır... Örneğin Rus, İngiliz, Fransız Bröton ve İtalyan kökenli gönüllülerden oluşan bir uçuş ekibi -sadece herkes kendi anadilini bildiği için-  el kol işaretleriyle anlaşarak görevi tamamlamışlardı!..

Yokluklara ilginç bir örnek verelim: Uluslararası filodan Falanjist hatları bombardıman görevine 3 uçak -yokluktan- avcı koruması olmadan çıkarlar. Almanların kullandıkları 100-250kg’lık bombalara karşın, onların ki 10-25kg’lıktır. Amerikan yapımı DC-2 yolcu uçağından bozma bu Pelikan’ın herhangi bir nişangâh ve bomba atış düzeneği yoktur: Genişletilmiş tuvalet deliğinden [Eski model kabin tazyiksiz uçaklarda tuvalet, tıpkı trenlerdeki gibi doğrudan dışarıya açılırdı. O.G.B.] bombalar elle salınmaktadır! 3. uçağın İtalyan asıllı bombacısının bu üçüncü görev uçuşu olup, savaş için yeterli deneyime ulaştığı, uluslararası filo yöneticileri tarafından kabul edilmiştir... Ardından Kondor Lejyonu’nun avcı uçakları saldırır... Cumhuriyetçi uçaklar tek çarenin bir an önce kaçmak olduğunu çok iyi bilmektedirler; biraz makineli top mermisi hasarıyla kurtulurlar! Başka bir uluslararası filo uçucusunun anılarından yazıya devam edelim: “Alcazar şehrini uluslararası filo uçakları bombardımana gider... İki kez bomba atma geçişini takiben üçüncü geçişlerinde şehrin kalesine asılan beyaz teslim bayraklarını görürler. Uçuş ekibi tam sevinecekken, bu kez Alman avcı uçakları onlara saldırır. Çareyi kaçmakta bulurlar.” Bu da savaşın cilvelerindendir...

Olanaksızlıklar uçuşun her anında kendini hissettirmektedir. En çok görev dönüşü ve iniş, yaralı-hasarlı uçaklar için ayrı bir maceradır... Ama Cumhuriyetçi pilotlar için en önemli şey, uçağı ve kendilerini sağ salim getirmektir! Yine de aralarına yeni katılan gönüllü pilotlarda kayıp çok fazla olmaktadır. Bu arada Cumhuriyetçilere ait avcı pilotlarının, bütün cephelerde diğerlerine göre (bombardıman, nakliye vs.) çok daha fazla uçtuklarını ifade etmeliyiz... Cumhuriyetçiler uçaklarını, Falanjistlerin uçak işaretlerine boyayarak düşman meydanlarına taarruz ederler. Bu saldırılar Falanjistlerde çok büyük kargaşa yaratır. Sonuçlar Cumhuriyetçiler için oldukça başarılıdır. Daha sonra benzer boya hilelerini avcı uçaklarına da uygulayan Cumhuriyetçiler, özellikle genç Falanjist cephe uçucularını yanıltmada çok başarılı olurlar...

Cumhuriyetçiler esir düşen Kondor Lejyonu veya İtalyan havacıların sorgularından, istihbarat toplamaya çalışırlar... Örneğin 1939’da esir bir İtalyan uçucusunun uçuş kayıtlarından onun, Franco’nun Fas’tan gelişinden beri İspanya’da uçtuğunu öğrenirler. Ancak bu sorgulamalarda profesyonel istihbaratçı-yetkili olmayınca, sorgulama yerine işin havacılık rekorları tartışmasına dönüşmesi gibi trajikomik durumlar olmaktadır... [O zamanların havacılığı, şövalyelik duygularıyla dolu, naif dönemlerdir. O.G.B.] Genç Alman pilotu Bf-109 uçağıyla, Cumhuriyetçilerin bölgesine yaptığı zorunlu sonrası esir alınır. Cumhuriyetçi pilotlar uçağı inceleyince uçağın mükemmelliği ve Alman mühendisliği karşısında şaşkınlığa uğrarlar! Bir de pilotun genç ve deneyimsizliği onları hayrete düşürür. Ama mesleki bir kıskançlıkla, bu uçakta uçma arzularını belirtmeyi ihmal etmezler.

Cumhuriyetçi cephe içindeki birimlerin birbirleriyle çekişmeleri yenilginin önemli nedenlerinden birisidir. Özellikle (Rusya destekli) komünistlerle anarşistlerin birbirleriyle mücadelesi, “böl ve yönet” sözünün en çarpıcı örneklerindendir. Bu süreçte önce Barselona’da başlayan anarşist gruplara tutuklamalar, tasfiye eylemleri Cumhuriyetçi cephenin zayıflamasında çok önemli faktörlerdendi... Örneğin, Amerikalı gönüllü pilotlardan Frank Tunker'in cepheden Amerika'daki Saturday Evening Post gazetesine yolladığı günlük-izlenimlerinde “hangi tarafın ne için savaştıklarından bir türlü emin olamadığını” yazmıştı. (Kendisi de iç savaşın bitimine üç ay kala intihar etmişti. O.G.B.) Elbette tarafsız İngiltere hükümeti (!) bu iç çatışmalar esnasında Barselona limanına üç tane savaş gemisini yollayarak, İngiliz çıkarlarını korumak için Cumhuriyetçi hükümete baskı yapmaktan çekinmemişti.

Bu arada Cumhuriyetçiler safında karada savaşan Alman ve İtalyan gönüllüleri, Falanjistlerin yanında saldıran Alman ve İtalyan havacılarının bombalarıyla özellikle Guadalajara ve Madrid savaşlarında çok kayıp vermişlerdi…

Devam edecek…